Ο Κόσυνθος είναι ποταμός της Θράκης με συνολικό μήκος 55 χιλιομέτρων. Πηγάζει από το όρος Ερύμανθος ή Χαϊντού του ορεινού συγκροτήματος της Κούλας, της οροσειράς της Κεντρικής Ροδόπης, και ρέει νότια - νοτιοανατολικά και αφού διαρρεύσει την πόλη της Ξάνθης, εκβάλλει τελικά στηΒιστωνίδα κοντά στο Σέλινο, συγκεκριμένα στην αρχαία Αναστασιούπολη (Περιθεώριο).
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ
Οι πηγές του Κόσυνθου βρίσκονται στην οροσειρά της Κεντρικής Ροδόπης και συγκεκριμένα στο ορεινό συγκρότημα τηςΚούλας και το όρος Ερύμανθος ή Χαϊντού. Μερικές από τις πιο μακρινές πηγές του, βρίσκονται μερικές εκαντοντάδες μέτρα από τα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα. Εκβάλει μετά από 55 χιλιόμετρα στο βόρειο τμήμα της Βιστωνίδας λίμνης. Η λεκάνη απορροής του έχει έκταση 530 τ.χλμ. και περιλαμβάνει κυρίως την ορεινή περιοχή. Τα οικοσυστήματα και οι ζώνες βλάστησης που φιλοξενούνται στη λεκάνη απορροής του Κόσυνθου, περιλαμβάνουν μια ευρεία ποικιλία, από τις καθαρά μεσογειακές έως τις ζώνες ψυχρόβιων κωνοφόρων.
Ο Κόσυνθος αποτελείται από 3 κύριους κλάδους:
Τσάι (κύριος κλάδος)
Ρέμα Κούλας
Ποταμιά
Το ρέμα Τσάι πηγάζει από τις νότιες πλαγιές του Γυφτόκαστρου (1.828 μ.) με πορεία νότια - νοτιοανατολική. Διασχίζει το χωριό Ρεύμα και αφού ενισχυθεί από τα υπόλοιπα ρέματα της κορυφής Κούλας(1.606 μ.) καταλήγει μετά από 21 χιλιόμετρα στη Σμίνθη. Στη Σμίνθη το Τσάι ενώνεται με το δεύτερο κλάδο, το ρέμα Κούλας που έρχεται από ανατολικά. Το ρέμα Κούλας πηγάζει από της ανατολικές πλαγιές τηςκορυφής Κούλας (κοντά στο χωριό Πάχνη) και μετά από διαδρομή 17 χιλιομέτρων καταλήγει και αυτό στη Σμίνθη, αφού πρώτα ενισχυθεί από το ρέμα της Μύκης. Το τμήμα ανάμεσα στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα και τα χωριά Ρεύμα - Ωραίο - Πάχνη, που περιλαμβάνει τον κύριο ορεινό όγκο τηςοροσειράς Κούλας, τη Χαϊντού, είναι μια από τις πιο απομονωμένες και δασώδεις περιοχές της Περιφερειακής Ενότητας Ξάνθης. Η περιοχή έχει υψόμετρο άνω των 1.000 μέτρων. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής είναι 714mm (χειμώνας 30%, άνοιξη 24%, καλοκαίρι 25%, φθινόπωρο 21%). Κάθε Δεκέμβριο, η περιοχή καλύπτεται από χιόνι. Το μεγαλύτερο μέρος των υδάτων του Κόσυνθου προέρχεται από αυτή την περιοχή. Τα ύδατα των ρεμάτων διασχίζουν μικρές κοιλάδες ή βαθιές ρεματιές με δασωμένες πλαγιές και εντυπωσιακούς σχηματισμούς ψηλών, απόκρημνων βράχων που ξεπετάγονται ανάμεσα από τα δέντρα, ενώ σε πολλά σημεία της κοίτης σχηματίζονται μικροί καταρράκτες και λιμνούλες.
Μετά τη Σμίνθη ο Κόσυνθος ρέει προς νότια κατεύθυνση. Μετά από 7 χιλιόμετρα, κοντά στο χωριό Λυκοδρόμιο, στην περιοχή Τριγώνου (στο 8ο χλμ. ΕΟ Ξάνθης - Δράμας), ο Κόσυνθος συναντιέται με τον τρίτο κλάδο από δυτικά. Πρόκειται για την Ποταμιά που πηγάζει από τις βόρειες πλαγιές τουΑχλαδόβουνου (1.415 μ.).
Με νοτιοανατολική κατεύθυνση, ο Κόσυνθος διαρρέει την πόλη της Ξάνθης ανάμεσα στηνΠαλιά Πόλη και τη Συνοικία Σαμακόβου. Μετά τη Ξάνθη ο Κόσυνθος καταλήγει στη μεγάλη πεδιάδα της Βιστονίας, όπου η κοίτη του πλαταίνει πολύ. Μετά από τρία χιλιόμετρα, η κοίτη του περιορίζεται από αναχώματα. Η υπόλοιπη νοτιοανατολική πορεία του έως τη Βιστωνίδα είναι ευθύγραμμη, λόγω αντιπλημμυρικών έργων που έχουν λάβει χώρα. Στην πεδινή του διαδρομή (21 χλμ.) ενώνεται με αρκετά ρέματα που πηγάζουν από την Καμέρτζη (Μαυροπαίδι) (1.072 μ.) με κυριότερο τον Κυδωνέα (ή χείμαρρο τωνΚιμμερίων).
Κατά την πορεία του ο Κόσυνθος περνά από πολλά πέτρινα μεσαιωνικά γεφύρια, ενώ πολλοί πετρονερόμυλοι υπάρχουν στα απότομα ρέματα που συμβάλουν σε αυτόν.
ΕΚΒΟΛΕΣ
Τα ιζήματα και τα φερτά υλικά που μεταφέρει ο ποταμός Κόσυνθος, κατακάθονται στον πυθμένα του δέλτα και σχηματίζουν μια λεπτή γλώσσα άμμου που κάθε χρόνο επεκτείνεται βαθύτερα στη λίμνη Βιστωνίδα. Πριν από τα εκτεταμένα αντιπλημμυρικά έργα που έλαβαν χώρα τη δεκαετία του 1950 ο Κόσυνθος πλημμύριζε όλη την πεδιάδα της Βιστονίας και το νερό του χάνονταν μέσα στις καλλιέργειες και τις δασώσεις όχθες την Βιστωνίδας. Ο ποιητήςΝίκος Καββαδίας σε επιστολή που στέλνει από την Ξάνθη το 1939, αναφέρει τον Κόσυνθο σαν:
"..δρόμο, που πηγαίνοντας προς τη θάλασσα χάνεται μέσα στο θρακικό κάμπο τον γιομάτο καπνά."
Σε Βρετανικό χάρτη του 1833 η περιοχή του δέλτα του Κόσυνθου περιγράφεται ως"πυκνή ζούγκλα" (thick jungle). Η ροή των υδάτων του Κόσυνθου δεν είναι σταθερή.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Ο Κόσυνθος είναι ο ποταμός της Ξάνθης. Συναντιέται στην ιστορία με διάφορα ονόματα: Κοσσινίτης, Κόσσινθος, Κόσινθος, Κόσυνθος, Κουρού Τσάι (Ξηροπόταμος στατουρκικά), Εσκιτσέ Τσάι (ποτάμι της Ξάνθης) ή Τσάι.
Με τον ποταμό Κόσυνθο, συνδέεται ο 8οςΆθλος του Ηρακλή, όταν ο Ευρυσθέας έδωσε εντολή στον Ηρακλή να φέρει ζωντανά ταΆλογα του Διομήδη. Ο Διομήδης ήταν γιος του Άρη και της Κυρήνης και βασιλιάς τωνΒιστόνων, πολεμικού λαού της Θράκης. Είχε στην κατοχή του τέσσερα άγρια ανθρωποφάγα άλογα που πετούσαν φλόγες από τα ρουθούνια τους και έτρωγαν σε χάλκινη πάχνη τους ξένους που έρχονταν στη Βιστονία. Τα άλογα είχαν γίνει άγρια γιατί έπιναν νερό από τον ποταμό Κοσσινίτη. Οι Στάβλοι του Διομήδη βρίσκονταν κοντά στο δέλτα του Κόσυνθου στη Βιστωνίδα. ΟΗρακλής με το φίλο του Άβδηρο και άλλους συντρόφους του, αρμάτωσε ένα καράβι και έφτασε στη Βιστονία. Μετά από σύντομη συμπλοκή στους Στάβλους του Διομήδηκατάφερε να ελευθερώσει τα άλογα και τα μετέφερε στην παραλία. Εκεί, άφησε τον φίλο του Άβδηρο να τα φυλάει. Στη συνέχεια ο Ηρακλής συγκρούστηκε με το στρατό τουΔιομήδη, τον οποίο και σκότωσε με το ρόπαλό του. Επιστρέφοντας ο Ηρακλής στην παραλία, διαπίστωσε ότι τα άλογα κατέφαγαν τον Άβδηρο. Ο Άβδηρος τάφηκε στο σημείο εκείνο και ο Ηρακλής ίδρυσε την πόλη Άβδηρα προς τιμή του.
Ο ΚΟΣΥΝΘΟΣ ΚΑΙ Η ΞΑΝΘΗ
Ο Κόσυνθος διασχίζει το ανατολικό τμήμα της πόλης της Ξάνθης περνώντας ανάμεσα από τη Συνοικία Σαμακόβου και τοΠολυτεχνείο. Στη συνέχεια ο Κόσυνθος κατευθύνεται προς τον παλαιό σκουπιδότοπο της Ξάνθης και καταλήγει στην πεδιάδα. Παλαιότερα υπήρχε και δεύτερη κοίτη εντός της πόλης, που ξεκινούσε από το Σαμακώβ και διέσχιζε την πλατεία Ζωαγοράς (ο χώρος της Λαϊκής Αγοράς σήμερα). Ανάμεσα στις δυο κοίτες σχηματίζονταν η νησίδα "Καρανάς", όπου βρίσκονταν τα σφαγεία και τα βυρσοδεψεία της πόλης. Η δεύτερη αυτή κοίτη επιχωματώθηκε το 1913 και έτσι δημιουργήθηκε ο σημερινός χώρος τηςΛαϊκής Αγοράς, το πασίγνωστο παζάρι της Ξάνθης.
